Samenvatting van het overleg ‘Geestelijke gezondheid’ #3

Op 20 mei 2025 vond het derde thematisch overleg ‘Geestelijke gezondheid’ van zorgzone Noord-Oost plaats. Deze overlegmomenten zijn toegankelijk voor alle spelers uit de welzijns- en gezondheidssector. Het doel is de op het terrein vastgestelde behoeften door te geven, nieuws uit te wisselen, aanpassingen in het aanbod of de samenwerking in kaart te brengen en concrete aanpassingen en acties die collectief moeten worden besproken, naar voor te schuiven.

Het overleg van mei bracht een vijftiental professionals uit de gezondheids-, welzijns- en geestelijke gezondheidszorg samen. De ontmoeting was opgebouwd rond drie delen: monitoring van de behoeften, analyse van een complexe situatie en delen van nuttige hulpmiddelen voor de eerstelijnswerkers.

Voor het eerste deel overliepen de deelnemers per twee de bevindingen van de vorige overlegmomenten en van de nieuwe behoeften op het terrein. Deze besprekingen leidden tot een bundeling van de concrete hulpmiddelen en van hefbomen voor aanpassing die werden geïdentificeerd.

Vervolgens was er een gezamenlijke analyse van een complexe situatie uit de praktijk die werd voorgesteld door een professional uit de zorgzone. Op basis hiervan konden gedachten worden uitgewisseld over een concrete problematiek en werden de struikelblokken en mogelijkheden om samen actie te ondernemen, verkend.

In het volgende deel konden nieuws en hulpmiddelen worden uitgewisseld. Door tijdsgebrek kon dit deel niet worden voorgesteld aan de hele groep, maar het blijft beschikbaar in de presentatie die je hier kan inkijken.

Overleg over de realiteit…

De uitwisselingen hebben een aantal struikelblokken, noden en gebreken op het terrein aan het licht gebracht, gaande van moeilijke toegang tot hulp (stigmatisering, culturele taboes, taalbarrières) tot specifieke levensomstandigheden van bepaalde doelgroepen (eenoudergezinnen, mensen die onwettig in het land verblijven, jongeren), uitdagingen die verband houden met de kwaliteit van de begeleiding (onthaal, fysieke ondersteuning, continuïteit van de banden) en de verwachtingen van de professionals op het vlak van opleidingen, ondersteuning en samenwerking.

Deze bevindingen krijgen vooral veel weerklank in bepaalde wijken van de zorgzone. In Helmet geeft het ontbreken van geestelijke gezondheidszorg jongeren het gevoel dat ze er alleen voorstaan. Deze bevinding bevestigt de literatuur die benadrukt dat sociaal isolement bij jongeren gepaard kan gaan met symptomen van angst, depressie of risicovol middelengebruik, met op lange termijn mogelijk gevolgen voor de geestelijke gezondheid¹.

De begeleiding van mensen die lijden aan het syndroom van Diogenes (een gedragsstoornis gekenmerkt door extreme verwaarlozing van de woning, slechte hygiëne, sociaal isolement en dwangmatig verzamelen) leidt tot een gevoel van onvermogen bij de hulpverleners door het gebrek aan gespecialiseerde organisaties en aangepaste netwerken. Meerdere professionals benadrukken ook dat het moeilijk is mensen door te verwijzen naar de mobiele psychiatrische teams, soms omdat er onvoldoende duidelijkheid is over de voorwaarden waaronder deze teams mogen tussenkomen, wat kan ontmoedigen of tegenhouden om er een beroep op te doen.

Een transversale behoefte kwam keer op keer terug: die van behoud van de continuïteit van het menselijk contact, in het bijzonder door verschillende vormen van fysieke begeleiding. In bepaalde situaties volstaat het niet mensen te verwijzen naar een dienst: het is nodig dat er iemand concreet, lijfelijk meegaat om een vertrouwensband te creëren, bepaalde angsten op te heffen, de drempel te verlagen. Deze nood leeft vooral bij kwetsbare doelgroepen die weinig geneigd zijn om deze stappen in hun eentje te zetten, of die door hun problemen moeilijk tot actie te bewegen zijn.

Meerdere professionals hebben ook uiting gegeven aan hun vermoeidheid in situaties die veel emotioneel engagement vragen, terwijl ze niet altijd een omgeving hebben om te ontladen, samen na te denken of dossiers door te geven. Tegelijk met de inventarisatie van de opleidingen voor professionals in de zorgzones, wordt binnen zorgzone Noord-Oost een specifiek werk verricht om de bestaande ruimten voor professionals, voor het uitwisselen van ervaringen, het delen van kennis en het versterken van hun samenwerking, in kaart te brengen en zichtbaar te maken.

Tot slot werd vastgesteld dat het isolement van eenoudergezinnen en het gebrek aan middelen die tot hun beschikking staan, zorgwekkend is. Deze bevinding sluit aan bij een verschijnsel dat goed gedocumenteerd is in Brussel: in 2024 waren bijna 13% van de gezinnen in Schaarbeek en Evere (12,8%), en 11,9% van de gezinnen in Sint-Joost eenoudergezinnen (tegen ~11,6% als gewestelijk gemiddelde). Op schaal van het gewest is vandaag bijna één gezin met kinderen op drie een eenoudergezin².

Gedeelde hulpmiddelen … en nood aan zichtbaarheid

Met betrekking tot de brede waaier van bevindingen heeft een aantal professionals concrete hulpmiddelen gedeeld die in de zorgzone kunnen worden ingezet, en die vaak nog onbekend of moeilijk toegankelijk zijn. Dat is met name het geval voor eenoudergezinnen, van wie het isolement en de kwetsbaarheid werden benadrukt. Een aantal lokale initiatieven werd aangehaald, zoals het portaal alleenstaandeouder.brussels, Le 22 Rogier, het Project Myriam en de gids voor eenoudergezinnen van de gemeente Evere. Daarnaast zijn er verschillende spelers op het terrein (Planning familial d’Evere, Groupe Santé Josaphat, Planning Saint-Josse enz.) die de noden van deze doelgroep ter harte nemen. Deze hulpmiddelen zijn ruim voorhanden, maar moeten meer zichtbaarheid krijgen bij de zorgverleners van de eerste lijn.

Wat de fysieke begeleiding betreft – die wordt aangehaald als een onmisbare voorwaarde voor bepaalde kwetsbare mensen – kunnen diensten als Les Amis d’Accompagner of de Community Health Workers waardevolle ondersteuning bieden, maar ook zij blijven vaak onder de radar.

Tot slot, met betrekking tot de behoeften van de professionals zelf, werd een aantal voorzieningen voorgesteld, zoals de rondetafels van de CSD en het project Veille van SSM Le Méridien. Deze ruimten kunnen helpen om samen na te denken over complexe situaties, de banden te versterken of gewoon even te ontladen.

En nu?

Het volgende TO “Geestelijke gezondheid”, dat plaatsvindt op 4 september 2025, zal in het teken staan van de ondersteuning van welzijns- en gezondheidswerkers in de zorgzone. Tijdens dit overlegmoment wordt verder ingegaan op de noden die tijdens de vorige uitwisselingen op tafel werden gelegd.

• Een eerste pijler zal betrekking hebben op de doorverwijzing naar bestaande hulpmiddelen in verband met geestelijke gezondheid: opleidingen, supervisies, intervisies, gespreksgroepen, telefonische hulplijnen, maar ook inleefprojecten, bewustmakingsactiviteiten en informatietools. Dit werk werd aangevat binnen een dynamiek tussen de zorgzones, en zal op schaal van zorgzone Noord-Oost verder worden uitgewerkt tot een duidelijke en actuele tool die kan worden geraadpleegd op de website van de zorgzone. Het doel is de professionals beter uit te rusten, de bestaande voorzieningen onder de aandacht te brengen en de banden tussen professionals te bevorderen.

• In een tweede fase zal worden gewerkt rond de problematiek van het syndroom van Diogenes, die bijzonder moeilijk te behandelen is. Aan de hand van concrete situaties kunnen de deelnemers hun ervaringen delen, hulpmiddelen identificeren en samen nadenken over mogelijkheden om door te verwijzen of samen acties te ondernemen.

De beschikbare hulpmiddelen worden geleidelijk samengevoegd en gepubliceerd op de pagina Thematisch overleg ‘Geestelijke gezondheid’  op de website van zorgzone Noord-Oost.

(1) Brusano,  Sociaal isolement – Synthese van de wetenschappelijke literatuur, 2025

(2) IBSA, Monoparentalité en Région bruxelloise – Focus n°74, mars 2024

Het volgende overleg ‘Geestelijke gezondheid’ staat op de agenda voor donderdag 4 september van 13 tot 16 uur.

Registreer u hieronder.